Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet’te Aydınların Felsefe ile İmtihanı!
Ali Utku
Geç-Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi felsefe hareketlerinin özgünlüğü sorunu tartışılırken, Hilmi Ziya Ülken’in Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi’nde dile getirdiği “Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, orijinal fikirler ve dünya için yeni görüşlerin tarihi değildir. Fakat bütünü ile Türkiye için yeni ve gerçek yaratışları hazırlayan eserlerin tarihidir” tespiti ya da Şerif Mardin’in Jöntürklerin Siyasi Fikirleri’ne “Önsöz”de dile getirdiği “19. yüzyıl Türk düşünce tarihinden bahsetmek mümkün değildir. Ancak bir 19. yüzyıl düşünce sosyolojisi’nden bahsedebiliriz” tespiti sık sık dillendirilir. Nitekim on dokuzuncu yüzyıl İslâm-Osmanlı kültürünün modernlik arayışlarının, toplumsal-kültürel yaşamın pratik sorunlarına çözüm üretmek ve kaçınılmaz yeniden-yapılanma sürecini gözetmek amacıyla Batılı pratikleri belirliyor görünen teorik modellerin ya da düşünce sistemlerinin aktarılıp öğrenilmesini –hatta benimsenmesini–zorunluluk telakki etmesi, Tanzimat sonrası Türk düşüncesini temelde aktarmacı, uygulamacı bir sürece dönüştürürken, felsefeyi modern kazanımlarıyla yeniden inşa çabalarını da benzer şekilde tarihsel-politik-ideolojik alımlama kalıplarıyla birlikte şekillenen ve nihayet kurumsallaşan bir sürece dönüştürmüştür. Özellikle sürecin erken evrelerinin belirgin karakteristiği “gecikmişlik”, “hayatilik” ve “ivedilik” olunca, Türkiye’de çağdaş felsefenin gelişimi açısından sonucun, elbette başlangıçta, intikal edilmek istenen yeni dünya ve değerlerin köklerinden habersiz, geri-beslemeden yoksun bir yönelim çerçevesinde naif, tepkisel, yüzeysel, duygusal, pragmatik bir aktarım ve eleştiri etkinliği olması kaçınılmazdır. Tebliğimizde Geç-Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemi başat felsefe hareketlerinin Batılı felsefelerle (Fransız Aydınlanmacılığı, Pozitivizm, Materyalizm, Spiritüalizm, Bergsonizm, Pragmatizm, Romantizm, İdealizm, Yeni Ontoloji, Marksizm vb.) ilişki biçimlerini ve Türkiye’de felsefenin kuruluşu açısından sundukları imkânları tarihsel-politik-ideolojik alımlama kalıpları çerçevesinde sorunlaştıraşacağız. Çok sık söylendiği üzere felsefe etkinliğini kuran şey kavram oluşturma, icat etme ve üretme pratiği ise ve bu pratiği otantik kılan şey özgüllüğü ise, tartışmamız felsefe geleneğimizin otantikliği ve Batı dışında felsefe yapma imkânı sorusuna da odaklanacaktır. Tartışmamız ayrıca bir felsefe dili olarak Türkçe, Türkiye’de felsefe eğitimi gibi konuları da kapsayacaktır.
Okuma Önerileri:
Hilmi Ziya Ülken, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi
Hilmi Yavuz, Felsefe Yazıları ve Edebiyat ve Sanat Üzerine Yazılar
Osman Kafadar, Türkiye’de Kültürel Dönüşümler ve Felsefe Eğitimi
Rahmi Karakuş, Felsefe Geleneğimiz
Rahmi Karakuş, Felsefe Tasavvurumuz: Darülfünun’dan Üniversite’ye Türkiye’de Felsefe
Ayrıca Osmanlı Felsefe Çalışmaları dizisinde (Editör: Ali Utku, Çizgi Kitabevi Yayınları) yer alan, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de modern felsefenin kuruluşu sürecine doğrudan müdahil kurucu aktörlerin metinleri de okunabilir.
Katılım ücret: 500TL
Seminer saatleri:
Cuma 18 00 -20 30,
Cumartesi, Pazar: 09 00- 12 00
